Mustafa Emre ÖZGEN / BURSA.COM
Bursa'da Yüksek Hızlı Tren için duyurulan 2016 yılı ıskalanarak 2020 yılı hedeflendi. İnşaat sürecinde yaşanan kimi olumsuzluklar nedeniyle kentin trene kavuşması bir süre için ertelense de Bursa'nın demiryolu geçmişi oldukça ilginç olaylarla dolu.
MUDANYA'DAN BURSA'YA DEMİRYOLU
Yapımına 1875 yılında başlanan ve ilk seferini ancak on yedi yıl sonra, 1892'de gerçekleştiren Mudanya Bursa Demiryolu, 41 kilometrelik kısa hat uzunluğu ve hiç bir Anadolu hattına bağlantısının bulunmayışı ile "nevi şahsına münhasır" bir hat özelliği taşıyordu. Hattın inşaatı, ekonomik nedenlerle iki kez durakladı ve üçüncü girişimde, Belçikalı bir iş adamı olan Georges Nagelmackers tarafından tamamlandı.
KOLAY ULAŞIM İHTİYACI
Mudanya ile Bursa arasında bir demiryolu inşa etme fikri, tarihi kaynaklara göre ilk kez 1867 yılında gündeme geldi. Mudanya'nın doğu batı ticaretindeki konumu ve 18. yüzyılda İran ipeğini geride bırakan kalitesiyle büyük çıkış yakalayan Bursa ipeği ticaretinin etkisi büyüktü. Ayrıca İstanbul'a, dolayısıyla saraya sağlanan ürünlerin Bursa üzerinden gönderilmesi, hızlı ve ucuz bir akış ihtiyacını beraberinde getirdi. Tüm bunların yanında Avrupa ve İstanbul üzerinden Bursa kaplıcalarına gelenler de demiryolu hattı fikrinde etkili oldu.
Hattın inşası gündeme geldiğinde düşünülen ilk proje, Mudanya'dan başlayıp Bursa, Kütahya ve Karahisar üzerinden geçerek Konya'ya kadar uzanacak bir demiryolu olmuştu. Mudanya sahilinde bir liman inşa edilmesi de proje dahilindeydi.
DELİ DUMRUL DEMİRYOLU
Bu hattın toplam uzunluğu 576 kilometre olarak belirlenmişti. Uzunluk, yaklaşık 96 saatlik bir yolculuğa karşılık geliyordu. İnşaatta, hattın geçeceği bölgelerde yaşayan 360 bin kişiden 120 bininin bedenen çalışması, kalan 240 bininin ise vergilendirilerek madden katkıda bulunması planlandı. Kilometresi 6 bin lira hesabıyla yapılacak demiryolunun 3 milyon 456 bin liraya mal olması planlandı. Devlet bu hat için 384 bin lira ödeyecek, hattın geçeceği yerlerde yaşayan insanlar da ise senede 58 kuruş ödeyecekler ya da yılda yedi gün inşaatta çalışacaklardı. Deli Dumrul köprüsünü hatırlatan bu hattın kâr edebilmesi için yılda 88 bin ton yük ya da eşya taşıması gerekiyordu.
İKİ KEZ DURDU, ÜÇÜNCÜDE TAMAMLANDI
Birtakım gelişmelerden sonra inşaatına başlanan Bursa Mudanya demiryolu hattının güzergahı şöyle belirlendi; Mudanya- Yörükali - Koru (Geçit) - Acemler - Bursa (Merinos bekleme) - Bursa
Hattın inşaatı boyunca yaşanan ekonomik zorluklar nedeniyle çalışmalar iki kez durdu. Öte yandan Hattın Mudanya güzergahında iki adet tarihi eser bulunmuş, kayıt altına alınan bu eserler İstanbul'a gönderilmişti.
BELÇİKALI GİRİŞİMCİ TAMAMLADI
Hattın ilk kazısı vurulduktan neredeyse yirmi yıl sonra Belçikalı girişimci Georges Nagelmackers ile anlaşmaya varıldı. Karşılıklı imzalanan imtiyaz anlaşmasında Nagelmackers'in şirketi, belli bir dereceden sonra yolcu başına elde edilecek gelirden devlete hisse verecek ayrıca Osmanlı Hazinesi'ne 40 bin liralık avans ödeyecekti.
Nihayetinde hattın üçüncü girişimcisi Nagelmeckers, 10 Eylül 1891'de Mudanya - Bursa Demiryolu Şirketi'nin kuruluşunu tamamladı. Uzun yıllar atıl kalan demiryolunun hasar gören kısımları tamir edildi. Tamamlanma sürecinde 1700 kadar işçi çalıştı.
ÇİÇEKLERLE KARŞILANDI
Hat 16 Haziran 1892 yılında açıldı. Mudanya İstasyonu'ndan 08.20'de bayraklarla yola çıkan iki lokomotifin çektiği beş vagon, 10.30'da çiçekler ve balonlarla süslenmiş Bursa garına ulaştı. Treni, Hamidiye Marşı'nı çalan Askeri Mızıka'nın yanı sıra Bursa Valisi Münir Paşa ile pek çok devlet adamı ve asker karşıladı.
YUNAN ASKERLERİ TAŞINDI
1. Dünya Savaşı süresince Askeri Demiryolları ve Limanlar İdaresi'ne bağlanan demiryolu, mütareke döneminde yüksek fiyatlara peşin para karşılığı Yunan askerlerini de taşıdı. Askerlerin nakliyatlarından büyük paralar kazanan hat, cumhuriyetin kurulmasından sonra işletmeci firma tarafından satılmak istendi. Firma satışta başarılı olamayınca 1931 yılında hattı terk etti. Millileştirilen hattın işletmesi Türkiye Cumhuriyeti'ne geçtikten sonra Anadolu'daki hatlara bağlanmak istendi. Ekonomik olarak beklenen getiriyi sağlamayan hattın seferleri 18 Ağustos 1948 tarihinde durduruldu. Hat, 10 Temmuz 1958 yılında ise Türkiye Büyük Millet Meclisi kararınca tamamen kapatıldı.
İnşaat ve işletme süresi boyunca inişli çıkışlı, oldukça zor dönemler geçiren Mudanya Bursa Demiryolu'nun rayları günümüzde tamamen sökülmüştür. Hattın çalıştığı dönemde yapılan binalar günümüzde otel, restoran ve sosyal tesis olarak kullanılıyor.
(Bu haber, Mustafa Yazıcı tarafından yazılan, 2014 Yılı Yılmaz Akkılıç Bursa Araştırmaları Ödülü almış ve Nilüfer Belediyesi tarafından basılan "Mudanya - Bursa Demiryolunun Yapımı ve İşletmesi" adlı kitap kaynak alınarak hazırlanmıştır.)