İstanbul
Somaliland'ın, Somali'den tek taraflı bağımsızlığını ilan etmesi kıta içinde güvenlik endişesi yaratırken iç çatışmalar sebebiyle de insani krizlere sahne oluyor.
Geçen yılı kitlesel protestolarla tamamlayan Somaliland eyaletinde 2023’ün ilk haftasında yaşanan çatışmalarda en az 20 kişi hayatını kaybetti. Çatışmaların yoğun yaşandığı Sool kentinin merkezi Las Anod'da ise yüzlerce kişi evlerini terk etti. Can güvenliği tehlikede olan bölge halkı, içme suyu ve gıda sıkıntısı da yaşıyor.
Somali Federal Cumhuriyeti’nin bir parçası olan ve 1991'de bağımsızlığını ilan eden Somaliland’ın Sool, Sanaag ve Ayn bölgeleri ise tek taraflı bağımsızlığa karşı çıkıyor.
AA muhabiri, Somaliland'ın tek taraflı bağımsızlığa giden süreci, tanınma girişimine yönelik tepkileri, eyaletteki güvenlik sorunlarını ve çekişmeli bölgelerle ilgili bilgileri derledi.
Tarih boyunca Araplar, Türkler, İngilizler, Portekizliler ve İtalyanların mücadele alanı olan Afrika Boynuzu’ndaki Somaliland, bugün de kıtada hakimiyet kurmak isteyen ABD, Rusya, Çin gibi ülkeler için stratejik önemini koruyor.
Yavuz Sultan Selim’in Ridaniye zaferi sonrası yüzyıllarca Osmanlı Devleti'nin parçası olarak varlığını sürdüren Somali, 1869’da İngilizlerce işgal edildi, güney bölgelerine ise İtalyanlar yerleşti. İngiliz Somalisi ile İtalyan Somalisi varlığını 1960’a kadar sürdürdü.
İşgallerin sona ermesiyle 1960'ta Somali Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etse de 1969’da aşiret reisi ve asker olan Mohamed Siad Barre, darbeyle iktidarı ele geçirdi ve ülkenin adını "Somali Demokratik Cumhuriyeti" olarak değiştirdi.
Barre'nin, 22 yıllık baskı rejiminde kendi aşireti dışındaki tüm etnik grupları ayrılıkçı ilan etmesi üzerine ülkenin bölünme süreci başladı.
Ülkenin batısında "Afrika Boynuzu" adı verilen bölgede yer alan Hargeysa şehrinin 1988'de Barre tarafından bombalanarak on binlerce insanın hayatını kaybetmesi, Somaliland eyaletinin de bağımsızlık sürecini başlattı.
Barre’ye karşı silahlanan muhaliflerin 1991 başında Mogadişu’yu ele geçirmesi üzerine ülke kaosa sürüklenirken, Somaliland bu durumdan yararlanarak tek taraflı bağımsızlık ilan etti. Mayıs 1991'de General Mohamed Farrah Aidid tarafından iktidardan indirilen Barre, gönderildiği sürgünde 4 yıl sonra öldü.
Bağımsızlığını ilan eden Somaliland, o dönemde başta ABD olmak üzere 35 ülke tarafından tanındı. Sadece 5 gün bağımsız kalan Somaliland’ın, Güney Bölgesi ile birleşmesi sonrası "Somali Federal Cumhuriyeti" kuruldu.
Ancak Somali ile birleşmenin hemen ardından Somaliland, 1991’de yeniden bağımsızlığını ilan etti. Bağımsızlığının ilanından sonra devletleşme sürecine giren Somaliland, anayasasını hazırladı, devlet kurumlarını faaliyete geçirdi ve para birimini belirledi.
Uluslararası alanda sınırlı bir tanınırlığa sahip olan Somaliland, birçok ülke tarafından hala Somali’nin bir eyaleti olarak değerlendirilirken, devletleşme sürecinde Kenya, Etiyopya, Birleşik Arap Emirlikleri (BEA), ABD ve İngiltere ile angajmana girerek işbirlikleri kurdu.
Yeni bağımsızlık taleplerini teşvik edebilir
1991'den itibaren tanınmak için büyük çaba göstermesine karşın şu ana kadar hiçbir ülke tarafından tanınmayan eyaletin, ülke olarak tanınma konusundaki çabaları her ne kadar küresel bir söylem olarak karşılık bulsa da uluslararası alanda tanınma çabaları başarısızlıkla sonuçlanıyor.
Somaliland'ın devlet olmak için evrensel kabul edilen kriterlerin gerisinde kaldığına dair tespitler de tanınmasının önündeki önemli engellerden biri olarak gösteriliyor.
BM Güvenlik Konseyi’ne üye çok sayıda Batılı ülke, Somaliland’ın insani ve güvenlik bağlamında devlet olma kriterlerine sahip olmadığı gerekçesiyle tanınmasına sıcak bakmıyor.
ABD, Somaliland’ı Doğu Afrika'da artan Çin etkisine potansiyel bir siper olarak gördüğüne dair açıklamalar yapmasına rağmen Somali ile ilişkilerini riske atmamak için tanınma konusunda somut adım atmadı.
İngiliz parlamentosu, Ocak 2022'de Somaliland'ın tanınmasını tartışmak üzere toplandıysa da bu yönde bir karar alamadı. Fransa ise Somaliland konusunda inisiyatifini tamamen İngiltere’ye bırakmış durumda. Rusya ile Çin ise Somali’nin toprak bütünlüğünden yana tavır sergiliyor.
Uluslararası toplum da olumlu bakmıyor
Somaliland'ın tanınmasının önündeki engellerden birini de bazı ayrılıkçı grupların bağımsızlık arayışına girebileceğine dair endişeler oluşturuyor.
Somali’nin kuzey ve güneyindeki Puntland ve Jubaland federe yönetimlerin Somaliland’ın tanınması durumunda bağımsızlık talebinde bulunacağına dair ihtimal yüksek görülüyor.
Somali’nin bu endişeleri doğrultusunda politika izleyen uluslararası toplum, bölgede istikrarsız bir sürecin başlamaması için Somaliland’ın tanınmasına olumlu bakmıyor.
Ayrıca Somaliland’ın bağımsızlığının kabul edilmesiyle sınır anlaşmazlıklarının artabileceğine dikkat çekilirken, Somaliland’ın bağımsızlığının tanınmasının Etiyopya, Kenya, Kamerun, Sudan ve Mali'deki ayrılıkçı grupları cesaretlendirmesinden endişe ediliyor.
Seçimlerin ertelenmesi kaosa neden oldu
Muse Bihi Abdi, Kasım 2017'de yapılan seçimlerde Ahmed Silanyo'nun yerine eyalet başkanı seçildi. 5 yıl sonra Kasım 2022'de görevi sona ermesine rağmen Seçim Komisyonunun yeni başkanlık seçiminin teknik ve mali engellerden ötürü 13 Kasım 2022’de değil gelecek 9 ayda yapılacağına dair kararından sonra Abdi'nin görevi 2 yıl daha uzatıldı.
2021'de yapılan meclis seçimlerinde 31 sandalye elde eden ana muhalefet partisi Wadani ise Abdi’yi tanımadığını ilan ederek, eyalette gösterilerin başlamasına önayak oldu.
Ağustos 2022'de baş gösteren olaylarda 5 kişi hayatını kaybederken, yaklaşık 100 kişi ise yaralandı.
Wadani Partisi lideri Abdurrahman Muhammed Abdullahi, hükümeti protestoculara karşı "zulüm" yapmakla suçlamıştı.
Abdi’nin görev süresinin uzatılması ile başlayan süreç, eyalette ciddi bir istikrarsızlığı da beraberinde getirdi.
Somaliland’de bu yılın ilk haftasında çatışmalar devam ederken, güvenlik güçlerinin açtığı ateşte en az 20 kişi öldü, çok sayıda kişi ise evini terk etmeye başladı. Sool, Sanaag ve Ayn bölgelerinde yaşayan halk da Somaliland'ın tek taraflı bağımsızlığına karşı çıkıyor.
İki haftadır süren gösterilerden sonra Somaliland askerleri, şiddet olaylarının artmaması için Sool bölgesinin Las Anod kentinden çekildi.