Gerek tapuya tescilli taşınmazlar, binek veya ticari araçlar ile üretim sahasında kullanıma mahsus makine teçhizat ve ekipmanlar defter değerlerinden daha farklı bir değere ulaşmıştır.
Özellikle enflasyon muhasebesi uygulamasının hayata geçmemesi sebebiyle son dönemlerde gerçekleşen sabit kıymet satışları ciddi bir vergisel yük olarak işletmelerin karşısına çıkmaktadır. Bu karlılığa ilişkin olarak ortaya konması muhtemel en önemli vergi erteleme müessesi yenileme fonu uygulaması olacaktır. Kurumlar vergisi mükelleflerinin yararlanabileceği yenileme fonu uygulaması yasal dayanağını kurumlar vergisi kanunundan almaktadır.
Kurumlar Vergisi Kanunu 328 inci madde hükmünde;
“Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılması halinde alınan bedel ile bunların envanter defterinde kayıtlı değerleri arasındaki fark kar ve zarar hesabına geçirilir. İşletme hesabı esasında defter tutan mükelleflerle serbest meslek kazanç defteri tutan mükellefler bu farkı defterlerinde hasılat veya gider kaydederler. Amortisman ayrılmış olanların değeri ayrılmış amortismanlar düşüldükten sonra kalan meblağdır. Devir ve trampa satış hükmündedir.
Şu kadarki, satılan iktisadi kıymetlerin yenilenmesi, işin mahiyetine göre zaruri bulunur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olursa bu takdirde, satıştan tahassül eden (oluşan) kâr, yenileme giderlerini karşılamak üzere, pasifte geçici bir hesapta azami üç yıl süre ile tutulabilir. Her ne sebeple olursa olsun bu süre içinde kullanılmamış olan karlar üçüncü yılın vergi matrahına eklenir. Üç yıldan önce işin terki, devri veya işletmenin tasfiyesi halinde bu kârlar o yılın matrahına eklenir.”
Yukarıdaki mevzuat hükümlerine ek olarak satılan değerin amortismana tabi iktisadi kıymet olması, yenileme kararının alınmış olması, aynı türden (neviden) yeni iktisadi kıymet alınması ve karın üç yıl süre ile fon hesabında tutulması şartlarının sağlanması ile yenileme fonu uygulanabilecektir.
Yenileme fonu uygulaması ile kurumlar vergisi satış kazancı istisnasının bir arada uygulanıp uygulanamayacağı konusunda ise İzmir Vergi Dairesi Başkanlığının 09.12.2011 tarih ve 716 sayılı özelgesinde “şirketinize ait fabrika binasının satışından elde edilecek kazancın 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5-1/e maddesi çerçevesinde istisnaya konu edilmesi ve istisna dışında kalan % 25’lik kısmının ise yeni bir fabrika binasının iktisap edilmesi amacıyla yenileme fonuna aktarılması mümkün bulunmaktadır.” şeklinde görüş bildirilmiştir.
Yenileme fonunu düzenleyen maddede yer alan “pasifte geçici bir hesap” tabiri çok açık şekilde bilanço esasında defter tutanlara yönelik düzenleme olduğunu açıkça belirtmekte olup, serbest meslek erbaplarının yenileme fonu uygulamasından yararlanması söz konusu değildir.