Kelime anlamı bakımından ikale kavramı, temelde “kaldırılma, pazarlığı bozma” manası taşımaktadır.1 Yüksek mahkemenin bir kararında da ikale, “sözleşmenin doğal yollar dışında tarafların ortak iradeleri ile sona erdirilmesi yönündeki işlem” olarak tanımlanmıştır.2 Genel işlem koşulları, münhasıran iki taraflı hukuki işlem niteliğindeki sözleşmelerde, esaslı unsurlar dışında kalan yan edim yükümlülükleri, yenilik doğurucu haklar vb. hususlar hakkında uygulama alanı bulur. Eş deyişle, tek taraflı hukuki işlemlerde söz konusu olmaz.3 Zira genel işlem koşulları belirli bir kimse dikkate alınmaksızın genel ve soyut biçimde hazırlanmış sözleşme hükümleridir.4 Genel işlem koşullarının unsurları; belirli bir kimsenin hedef alınmaması, bir sözleşmenin hükümlerini teşkil etmesi, sözleşmenin kurulmasından önce bir yanlı olarak hazırlanması, ileride benzer nitelikte çok sayıda sözleşme ilişkisinde kullanmak amacıyla sevk edilmiş olması, sözleşmenin bir yanının diğer tarafa üzerinde pazarlık yapma imkânı olmaksızın sunması ve bireysel anlaşmaya dönüşmemiş olması biçiminde sayılmaktadır.5 Bu açıklamalar bozma sözleşmesi için de aynen geçerlidir. Bozma sözleşmesi (ikale) iki taraflı bir hukuki işlem niteliğindedir. Dolayısıyla, bozma sözleşmesi (ikale), iki tarafın irade açıklamasında bulunmasını gerektiren bir işlemdir. Bozma sözleşmesi, hukuki niteliği itibariyle borçlandırıcı bir işlem değil; bir tasarruf işlemidir.6 Zira bu işlemle bir sözleşmeden doğan alacak hakkı doğrudan doğruya etkilenmekte, ortadan kalkmaktadır. Bu nedenle, sözleşmenin geçerli olması için her şeyden önce alacaklının ortadan kaldırdığı alacak üzerinde tasarruf yetkisine sahip olması gerekir.7 Taraflar bununla borçtan karşılıklı olarak vazgeçmekte; alacaklı ve borçlu sıfat ve durumlarına son vermektedirler.8 Konu, özellikle İş Hukuku bakımından uygulamada önemli sorunlar doğurmaktadır.
İş sözleşmesi, işçinin bağımlı olarak iş görmeyi üstlendiği, işverenin ise işçinin iş görme ediminin karşılığı olarak ücret ödemeyi üslendiği bir iş görme sözleşmesidir.9 Bozma sözleşmesi (İkale) de karşılıklı borç doğuran bir sözleşme niteliğindedir. Yargıtay içtihat metnine göre; “4857 sayılı İş Kanunun 18 ve devamı maddelerinde düzenlenmiş olan iş güvencesi hükümleri işçiyi işverenin feshine karşı koruma amacını taşımaktadır. Sözleşmenin işverenin feshi dışındaki bir nedenle sona ermesi halinde iş güvencesi hükümleri uygulanamaz. Bu bağlamda sözleşme ikale (bozma sözleşmesi) ile sona ermişse işçi iş güvencesi hükümlerine dayanarak feshin geçersizliğine karar verilmesini talep edemeyecektir. İkale, sözleşmenin tarafların ortak iradeleriyle sona erdirilmesidir. Niteliği itibariyle bir sözleşme olması nedeniyle ikale tarafların serbest iradelerine dayanmalıdır. Ayrıca ikale icabı işverenden gelmişse yasal tazminatlarına ilaveten işçiye ek bir menfaatin sağlanması (makul yarar) gerekir. Aksi halde iş sözleşmesinin ikale ile sona erdirildiğinden söz edilemez.” 10 Bu içtihatta belirtilen “makul yarar,” işçinin kıdemi, işçinin pozisyonu gibi somut durumun özelliklerine göre belirlenir.
Ailenizle birlikte esenlik ve mutluluklar diler, en içten saygılarımızı sunarız.
1 “İkale” kelimesinin Arapça/Osmanlıca kökene sahip olduğu belirtilmektedir. Taşkent, S.:‘İş Sözleşmesinin İkale Yolu İle Sona Erdirilmesi, 2011, s.4
2 Yargıtay 22. HD., 26.06.2018,. E.2018/8116, K. 2018/15946, Aynı yönde Yargıtay 9. HD., 16.04.2018, E. 2017/24377, K. 2018/8696, www.kazanci.com.tr (Erişim Tarihi:10 Ağustos 2021)
3 Ceylan, E.: Genel İşlem Koşulları, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Konferansları I, Prof. Dr. İsmet Sungurbey’e Armağan, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2012, s.174
4 Reisoğlu, S.: Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, B.25, İstanbul 2014, s.72; Kayıhan, Ş.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayınları, B.5, Ankara 2016, s.140
5 Gümüş, M.A.: 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Şerhi, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2014, s.51-53
6 Keller/Schöbi, I, s.301; Gauch/Schluep, II, N.3523; Von Tuhr/Escher, s.165 vd. (Eren, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s.1246 Naklen)
7 Keller/Schöbi, I, s.303 (Eren, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s.1246 Naklen)
8 Eren, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, B.7, İstanbul 2001, s.1246
9 Başterzi, S.: Avukatla Bağıtlanan Sözleşmenin Hukuki Niteliği, İş Sözleşmesinin Vekalet ve Diğer İş Görme Sözleşmelerinden Ayrılması, 2010, s.17 ; Sicil İş Hukuku Dergisi, s.175, 178 (Karaç, s.390 Naklen)