Son iki senedir Türkiye’de fiyatlar önlenemiyor ve tabii ki enflasyon da düşmüyor. Epey uzun zamandır ben de artan fiyatlar ve önlenemeyen enflasyon konusunda neler sebep oluyor ve neler yapılabiliri araştırıyordum.
Nihayet karar verdim: Kartel ve Tröst konusunu kısaca işleyeyim. Bir zamanların meşhur milletvekilinin demek istediği gibi ANLAYANA SİVRİSİNEK SAZ, ANLAMAYANA DAVUL ZURNA AZ.
Fiyat artışlarına sebep olan ve piyasayı istediği gibi kontrol etmeye yarayan iki işletme çeşidi var. Bunlar bütün dünyada bilinen ve hoş karşılanmayan işletme çeşididir ki bunlar KARTEL VE TRÖST olarak tarif edilen işletmelerdir.
KARTEL; aynı alanda faaliyet gösteren işletmelerin bir araya gelerek tekelleşmeleridir. Bu tip bir oluşum istenmeyen bir durumdur ve işletmeler arasında anlaşma ile meydana gelir. Bu tip oluşum ve anlaşmalar rekabeti engeller. Rekabet hukukunda en sakıncalı ihlal türü olan karteller, belirli bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabeti azaltmak veya kısıtlamak amacıyla bu piyasadaki firma ve işletmeler arasında gerçekleştirilen gizli veya açık anlaşma ve birlikteliklerdir. Karteller, rakipler arasında gerçekleşen fiyat tespiti, Pazar paylaşımı, arz miktarının kısıtlanması veya kotalar konması, ihalelerde danışıklı hareket edilmesi gibi rekabeti sınırlayıcı anlaşma veya eylemler sonucu yapılanlara kartelleşme, işletmelere de kartel denir.
Karteller, kendi aralarında yaptıkları gizli veya açık anlaşmalarla, pazardaki rekabeti önler, piyasa mekanizmasını işlevsiz hale getirirler, fiyatların suni dengelerde oluşmasını sağlarlar. Tüketiciler yüksek fiyatlarla, kalitesiz mallarla karşı karşıya kalır. Bu sebeple bazı yazar ve çizerler tarafından karteller piyasa ekonomisinin kanseri olarak nitelendirilmektedir. Yani böylece serbest ekonomi ortadan kalkmaktadır. Bu tip olaylarda kartel anlaşması yapanlar veya yaptığı tespit edilenler, dünyanın birçok ülkesinde en ağır şekilde cezalandırılmaktadır.
Ülkemizde karteller var mıdır? Bence vardır. Gerektiği gibi mücadele ediliyor mu? Benim fikrime göre yine hayır, mücadele edilmiyor.
TRÖST: Bir sanayi dalının bir ortaklar gurubunun eline geçmesiyle gerçekleşen tekelciliğin gelişmiş bir başka biçimidir. Böyle bir durumda da serbest rekabet tekelciliğe dönüşür. Birbirleriyle rekabet etmek yerine birleşen işletmeler dev işletmeler haline gelir ve fiyatları diledikleri çizgide tutarak daha fazla kar ederler.
Tröst tekelciliğin en gelişmiş biçimlerinden biridir. Tröstün daha etkili ve güçlü biçimi konsorsiyumdur. Piyasayı ve fiyat seviyelerini kontrol edebilmek amacıyla şirketlerin bir araya gelerek tekel oluşturdukları gruba tröst adı verilir. Tröstler, serbest rekabeti önlediği için birçok gelişmiş ülkede anti tröst yasalarıyla yasaklanmıştır. Karşıt yasalarla söz konusu oluşum engellenmeye çalışılsa da bu grupların günümüzde gizli anlaşmalarla birçok sektörde varlığını sürdürmeye devam ettiği söylenebilir.
Şirketlerin birleşerek rekabet koşullarını ortadan kaldırmaya yönelik ortak kararlar aldıkları bu oluşum, birden fazla sanayi dalında ve iş kolunda ortaya çıkabilir. Oluşuma dâhil olan şirketler tek bir yönetim çatısı altında birleştiğinden anlaşma gereği bağımsız hareket etmeleri mümkün değildir. Tröst şirketler, hisse senedi bölünmesiyle likiditeyi arttırmaktan ziyade gelişmiş bir tekelcilik anlayışına hâkimdir. Bu da şirketlerin hisselerini tek bir yönetime devretmesi anlamına gelir. Tek elden yönetildikleri için ilgili işletmelerin sermaye yapıları çok güçlü ve kârları da oldukça fazladır.
İnternette yaptığım kısa bir araştırmanın sonuçları olarak ve alıntılar yaparak KARTEL VE TRÖST konusundaki bu yazıyı yazdım.
Ülkemizde kartel ve tröst var mı? Bana göre var.
Devlet, kartel ve tröstlere karşı tedbirler alabilir mi? Alabilir.
Peki alıyor mu? Etkili olarak almadığı kanaatindeyim.
Bu konuda mevzuatımızda düzenlemeler var mı? Yine bana göre var.
O halde devletin, kartel veya tröstleri önleyecek tedbir ve uygulamaları ciddi olarak yerine getirmesi gerekir. 2020 li yıllarda, devlet görevlilerinin kartel ve tröstlere karşı gerektiği gibi veya diğer bir ifade ile literatürde belirtildiği gibi mücadele etmediğini düşünüyorum.
İnşallah bu yazımdan sonra birileri bu konuda harekete geçer.