Son zamanlarda akaryakıt fiyatları neredeyse her gün değişiyor. Bir gün zam yapılıyor, ertesi gün indirim yapılıyor. Tüketici ne yapacağını şaşırmış durumda. Zam yapılacağı bildirildiğinde petrol istasyonlarında kuyruk bile oluşuyor.
Bu konuyu biraz derinleştirelim. Akaryakıt bir ham petrol ürünü ama fiyat bağlantısı eş zamanlı gitmiyor. Petrol fiyatı örneğin 50 dolardan 100 dolara çıkarsa bu ürün borsasına; dolayısıyla Türkiye'deki perakende fiyatlara elbette kısa sürede yansır. Ama ham petrol fiyatında yaşanan 3-4 dolarlık artış ya da inişlerin ürün fiyatlarına gecikmeli yansımasında şaşılacak bir durum yoktur. Çünkü akaryakıt fiyatlarını daha çok arz-talep dengesi belirliyor. Son birkaç yıldır motorin fiyatlarının benzin fiyatlarının üstünde seyretmesi buna en güzel örnektir.
Rusya-Ukrayna Savaşı'ndan dolayı motorin arzında ortaya çıkan daralma ve yine aynı savaşın etkisiyle Avrupa'da yaşanan doğalgaz teminindeki zorluğun ısınma amaçlı motorin kullanımını artırması, bu ürünün fiyatını benzinin üstüne taşıdı. Borsada Ağustos 2021'den beri benzin %15, motorun ise %44 zam gördü. İç piyasadaki artış ise kur ve vergi artışından dolayı çok daha yüksek oranlara vardı. Oysa İtalya'daki borsada Ağustos 2021'den önceki 27 ayda benzin %6 artarken, motorun fiyatında %8'e yakın gerileme olmuştu.
Akaryakıt fiyatı tümüyle otomatik bir şekilde oluşur. Kimse belirlemez. Fiyat oluşumunu; Türk parasının değerinin aynı kaldığını, ülkemizde herhangi bir vergi değişikliğinin de söz konusu olmadığını varsayarak çok basit bir şekilde açıklamak mümkün.
Yurt dışı borsadaki motorin fiyatı ton başına örneğin 100 dolar, benzin fiyatı da 95 dolar olsun. Fiyatlardaki %3'e kadarki artış ya da düşüşlerde yurt içi fiyatı değişmez. Ama motorin fiyatı örneğin 104 dolara mı çıktı, o zaman zam gelir. Ya da 96,5 dolara mı indi, o zaman indirime gidilir. Bu dalgalanmalar arasında geçen süre bir gün de olabilir, 10 gün de, 20 gün de. Borsadaki fiyat esas alınarak bunun üstüne rafineri maliyeti, vergiler ve akaryakıt istasyonlarının kârı eklenir ve perakende fiyat ortaya çıkar.
Bütün bu aşamalarda hükümet yoktur. Ama İtalya'daki borsada oluşan; örneğin 100 dolar olan tutarın TL karşılığını dolaylı olarak hükümet belirler. Vergiyi hükümet belirler. Nihai fiyatın oluşumunda aslında son sözü hep hükümet söyler. Ama görünürde kararı hükümet vermemiş olur.
BİR DOSTU KAYBETMEK
Dünürüm Nevzat Aydın'ı 19 Aralık'ta kaybettim. Kendisi özel bir insandı. Orhaneli’nin Serçeler Köyü’nden çıkarak, ortaokuldan başlayarak maddi zorluklar içinde kendi geçimini de sağlayarak yüksek öğrenimini dahil yapmış bir insandı. Gerek tahsil hayatıyla gerekse de önce mali müşavirlik ardından da bir KOBİ müteşebbisi olarak ülkemize değer katan bir iş insanı oldu. Bu tür örnekler ülkemizde çoktur ama Nevzat Bey kendi meslek hayatındaki mirasının yanında çevresinde pek çok kişinin de elinden tutarak geride hayırla anılacak güzel izler bıraktı. Tatlı sohbetini, açık sözlülüğünü, candan dostluğunu hep hatırlayacağım. Nurlar içinde yatsın.