Kocaeli’de 1873 yılında dönemin Ermenilerini eğitim yoluyla Protestanlaştırmak için açılan Bardızak Amerikan Koleji, 107 yıldır kullanılmayor ve atıl durumda.
Kocaeli’nin Başiskele ilçesinde bulunan ’Bardızak Amerikan Koleji’, diğer bir ismiyle ’Bitinya Program Yüksekokulu’, dönemin Ermenilerini eğitim yoluyla protestanlaştırmak için 1873 yılında Amerikalılar tarafından açıldı. ’Gregoryen’ mezhebinden olan Bardızaklı Ermeniler için bölgede ilk olarak 1856 yılında Protestan Kilisesi açan Amerikalılar, daha sonra ise görevlendirdikleri rahip aracılığıyla Bardızak Amerikan Kolejini kurdu. Samanlı dağları eteklerindeki 60 dönümlük arazi üzerine kurulan okul, 1898 yılında tam teşekküllü kampüs haline geldi ve bünyesinde kreş, bebek bakım evi, ilkokul, yetim evi ve meslek okulu binalarını barındırdı. Aynı zamanda, kampüste tüm bunlara ek olarak okula ait sarnıç, çamaşırhane, kitaplık ve matbaa da kuruldu. Okul, 1915 yılındaki tehcir (zorunlu göç) sonrasında İstanbul’a taşınarak, Üsküdar Amerikan Kız Lisesi olarak eğitime devam etti.
Başiskele Kaymakamlığı Proje Koordinasyon Merkezi Direktörü Emin Öztürk, "Antik Bitinya ile Maysiya’nın sınırını oluşturan Samanlı Dağları eteklerinde kurulan ’Bardızak Amerikan Koleji’ diğer adıyla ‘Bitinya Program Yüksekokulu’nun açılış amaçlarından bir tanesi Gregoryen mezhebine sahip Ermenilerin Protestanlaştırmaktır. O zamanlar Bardızak ismiyle tanınan Bahçecik, ticari olarak çok gelişmiş bir yerdi. Bu da Amerika Board Heyetine bağlı misyonerlerin gözünden kaçmammış. Amerikan misyonerleri Board heyeti, burada 1860’lı yıllarda Protestan kilisesi açmış. Daha sonra 1873 yılında da yatılı kız okulu açılmış. Okulun kuruluşunda 3 önemli isim var. Bunlardan biri Rahip Parsons, bu okulun ruhsatını almıştır. Diğeri Laura Farnhamd. Farnhamnd, 38 yıl boyunca bu okulda çalışmış, okulun kuruculuğunu yapmıştır. Diğer önemli şahsiyet ise bu okulu tam teşekküllü eğitim merkezi haline getiren Rahip Robert Chambers ve eşi Elizabeth Lawson Chambers’dır" dedi. "1898 yılında okul tam teşekküllü bir kampüs haline gelmiş"
Öztürk, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Bahçecik’teki Ermeni kız çocuklarına okuma-yazma, aritmetik ve gündelik yaşama ait pratik bilgiler öğretmeyi amaçlayan bu okulda; İngilizce, Ermenice, matematik, coğrafya, genel tarih, müzik, beden eğitimi gibi dersler verilmiştir. 1879’da okulun erkek bölümü de açılmış ve okulun mevcudu 140’a çıkmıştır. 1912 yılı itibariyle okulda 225, 1914 de ise 300 öğrenci eğitim görmekteydi. 1898 yılında okul tam teşekküllü bir kampüs haline gelmiş, okula 5 yeni ek bina yapılmıştır. Bunlar kreş, bebek bakım evi, ilkokul, yetimhane ve meslek okulu binalarıydı. Meslek okulunda marangozluk, demircilik, ayakkabıcılık, ciltçilik, tenekecilik ve terzilik atölyeleri vardı. Kampüste tüm bunlara ek olarak okula ait sarnıç, çamaşırhane, kütüphane ve matbaa da bulunmaktaydı. Okula 1898 yılında 50 öğrenci kapasiteli bir yetimhane de ilave edilmiştir. Şu an bulunan bina, kampüste kalan tek yer. Burası lojman ve şapel olarak kullanılıyordu" "42 yıl boyunca bu kampüs eğitim vermiş"
1915 yılındaki tehcir sonrasında okulun taşındığını söyleyen Öztürk, "Önce Sakarya Adapazarı’na sonra İstanbul’a taşınan okul, Üsküdar Amerikan kız lisesi olarak eğitime devam etmiştir. 60 dönüm arazi üzerine kurulan bu okul, 285 bin dolara mal olmuştur. Yapımında Marsilya’dan getirilen tuğlalar kullanılan bu okuldan günümüze sadece ibadethane (şapel), lojman ve sarnıç kısmı ulaşmıştır. Bir dönem tavuk ve mantar yetiştirmek için kullanılan bina uzun yıllar atıl durumdayken, 2022 yılında Başiskele’deki sivil toplum kuruluşları ve Başiskele Belediyesi’nin çabasıyla okuldan geriye kalan lojman binasının sanat merkezine dönüşmesi çalışmaları başlatılmıştır. 42 yıl boyunca bu kampüs eğitim vermiş. Okul alt ve üst bölümlerinde halen Ermenice yazılar göze çarpmaktadır. O dönemde burada 2 okul göze çarpıyordu. Bir tanesi Akmeşe’deki (Armaş) Grogeryan Ermeni Okulu, diğeri de Bardızak Amerikan Kolejiydi. 1873 yılında her iki beldede de iki okul açıldı. Bardızak okulu diğer okulun aksine daha modern bir okuldu" ifadelerini kullandı.
