Kabil
Büyük İskender'den Moğollara, Sovyetler Birliği'nden Büyük Britanya İmparatorluğu ve son olarak ABD'ye kadar büyük güçlerin işgallerine karşı gösterdiği güçlü direniş nedeniyle "İmparatorluklar Mezarlığı" olarak adlandırılan Afganistan'ın merkezinde bulunan Britanya Mezarlığı, direnişlerle dolu tarihinin izlerini yansıtıyor.
Başkent Kabil'in Şir Pur Mahallesi'ndeki Britanya Mezarlığı, 1879'da İkinci İngiliz-Afgan Savaşı'nda ölen İngiliz askerlerini defnetmek amacıyla Birinci İngiliz-Afgan Savaşı'nda kullanılan eski mezarlığın üzerine yeniden inşa edildi.
Mezarlığın içi, yüksek duvarlarla çevrili olması nedeniyle dışarıdan görülemiyor. Giriş kapısının yanındaki duvarda, yerden yaklaşık 3 metre yükseğe asılan ve "Britanya Mezarlığı" yazısının olduğu küçük tabela ise dikkatli bakmadıkça yoldan geçenlerin ilgisini çekmiyor.
Mezarlığın içine girildiğinde de dışarının şehir gürültüsü yerini ağaçlarla kaplı, sessiz ve huzurlu bir bahçeyi andıran atmosfere bırakıyor.
Mezarlığın önünden geçen yola, İngiliz işgaline karşı nispet yaparcasına "Şehit Yolu" adı verilmiş. Bugün mezarlık duvarının dış kısmı ise özel okul ve araba tamircisi gibi çeşitli iş kollarından işletmelerin reklam yazılarıyla dolu.
İngiliz askerleri ve yabancı siviller yatıyor
Mezarlıktaki bilgilendirme notuna göre, burada 1839-1842 ile 1878-1880 yıllarındaki Birinci ve İkinci İngiliz-Afgan savaşlarında yaşamını yitiren 158 İngiliz asker, diplomat ve aile fertlerinin naaşlarının gömülü olduğu tahmin ediliyor.
Ancak 150-170 yıl öncesine ait, isimleri dahi bilinmeyen bu kişilerin mezarları artık gözle görülemez durumda. Daha sonraki süreçlerde ise mezarlığa Afganistan'da yaşamını yitiren farklı milletlerden Hristiyanların naaşları defnedilmiş.
Bu nedenle, bugün Britanya Mezarlığı "Yabancılar Mezarlığı" veya yerel dilde "Kabr-e Gora" olarak da adlandırılıyor.
130'a yakın mezar bulunuyor
Halihazırda Britanya Mezarlığı'nda mermer kaplı 130'a yakın kabir yer alıyor. Mezarlar, en eskisi 1940'lardan günümüze uzanan süreçte Afganistan'da yaşamını yitiren asker, araştırmacı, mühendis, gezgin, bilim adamı, yazar Sivil Toplum Kuruluşu (STK) çalışanı gibi geniş bir yelpazedeki insanların naaşlarını içeriyor.
Bu kişilerin kimisi öldürülmüş kimisi de kaza ya da doğal nedenlerle yaşamını yitirmiş.
Bazı mezar taşlarında İngilizce ve Farsça övgü ifadeleri, şiirler ya da kutsal kitaplardan ayetler yazılı.
Afganistan'da faaliyet gösteren yardım kuruluşunda çalışırken 2008 yılında Kabil'de suikast sonucu öldürülen İngiliz-Güney Afrika vatandaşı Gayle Williams'ın naaşı da bunlar arasında bulunuyor.
O dönem AFP'ye konuşan Taliban Sözcüsü Zabihullah Mücahid, Williams'a yönelik suikastı kendilerinin gerçekleştirdiğini belirterek, "Afganistan'da Hristiyanlığı telkin eden bir kurumda çalışıyordu." demişti.
Danimarkalı gezgin ve antropolog Henning Haslund Christensen (1896-1948) ile İngiliz-Macar Sir Aurel Stein (1862-1943) de Afganistan'da çalışmalarını sürdürürken yaşamını yitirip burada gömülenler arasında yer alıyor.
Duvarlarda anı plakaları bulunuyor
Mezarlık duvarlarının iç kısımlarında ise 2001-2021 döneminde ABD işgali boyunca çatışmalar nedeniyle yaşamını yitiren ABD, İngiltere, Almanya, Fransa, İspanya, Güney Afrika, Kanada gibi koalisyon güçlerine ait askerlerin anısına asılan mermer plakalar yer alıyor.
Plakalarda, askerlerin isimleri ve ölüm tarihleri yazıyor ve onlardan övgü ile bahsediliyor. Ancak bunlar işgal boyunca yaşamını yitiren yabancı askerlerin çok az bir kısmını oluşturuyor.
Sadece İngiliz askerlerin anısına asılan 13 mermer plakada, 400'ü aşkın askerin adı yazılı. Bunun dışında bir plakada da Afganistan'da yaşamını yitiren 13 gazetecinin adı yer alıyor.
Duvarın bir bölümünde Rusça yazılı anı plakaları göze çarpıyor. Burada da 1979-1989 döneminde Sovyetler Birliği işgali sırasında yaşamını yitiren askerlerin adları ve ölüm tarihleri bulunuyor.
Rusça yazılı bir mezar taşında, 1917'deki Rus devriminden kaçıp Afganistan'da hayatını kaybeden bir Kazak'ın gömülü olduğu anlaşılıyor.
Mezar taşında, Rusça "Allah'a şükür ki Kazak'ız." yazıyor.
40 yıldır mezarlık bekçisi
İsmini açıklamak isteyen Britanya Mezarlığının bekçisi, AA muhabirine verdiği bilgilerde, 40 yıldır orada olduğunu belirterek, Taliban öncesi dönemde sık sık yabancıların mezarlığı ziyaret ettiğini, ayinler yaptığını, bunun Taliban sonrası büyük oranda azaldığını kaydetti.
Bekçi, 1990'lardaki iç savaş süresince mezarlığın hasara uğradığını belirterek, roket ve mermi isabet eden mezarları gösterdi.
Mezarlığın bakım masraflarının Taliban sonrası ülkeden ayrılan İngiltere'nin Kabil Büyükelçiliği tarafından karşılandığını ifade eden bekçi, 1996-2001 yıllarındaki iktidarında Taliban'ın mezarlığı yok etmeye niyetlendiğini ancak bunu gerçekleştirmediğini anlattı.
İngiliz-Afgan savaşları
19. yüzyılda Rusya ile Britanya İmparatorluğu arasında Orta Asya üzerindeki güç mücadelesi Afganistan'ı stratejik bir konuma yükseltti.
Rusların, Orta Asya'daki ilerleyişinden endişe duyan Britanya İmparatorluğu, o zaman kontrolleri altında olan Hindistan'ın güvenliği için Afganistan'da kendilerine sadık bir yönetim kurmayı planladı.
Bu kapsamda, 1839-1942 yıllarında Britanya İmparatorluğu Afganistan'ı işgal etti ancak Afganlar tarafından şiddetli bir direnişle karşılaşınca geri çekildi.
Britanya, Afganistan'ı 1878-1880 yıllarında yeniden işgal etti ve Afganistan'ın o dönemki yönetimi üzerinde güçlü etki sahibi oldu.
Son olarak, Britanya etkisini kırmak üzere Afganistan'ın o dönemki lideri Emanullah Han 1919'da İngilizlere karşı savaş başlattı ve Peşaver şehrini kontrolüne aldı. İngilizlerin karşı saldırıları sonucu Afgan Emirliği ağır kayıplar verdi ve taraflar arasında Revalpindi Anlaşması imzalandı. Bu anlaşma ile Britanya İmparatorluğu Afganistan'ın tam bağımsızlığını tanıdı.
Söz konusu bu 3 savaşta da Britanya İmparatorluğu beklemediği bir direnişle karşılaştı ve binlerce kayıp verdi.
