Karşılıksız çekte hapis cezası özlemi

Türkiye Büyük Millet Meclisinin 14.12.2009 tarihli Genel Kurul toplantısında kabul edilen 5941 sayılı Çek Kanununda (Kısaca “ÇK”), zamanla bazı hükümlerinde değişiklik yapılmış olup, halen yürürlüktedir. Muhatap banka ya da herhangi bir şubesine ibraz edilen çek için, “karşılıksızdır” işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılır (ÇK m. 3/2).
Hamilin talepte bulunması halinde, karşılıksız işlemi; çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak, bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi halinde bu husus belirtilmek ve bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça gösterilir (ÇK m. 3/4). ÇK ile öngörülen sisteme göre; üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre yasal ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılması halinde, altı ay içinde hamilin talepte bulunması üzerine, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi hakkında, çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da çek hesabı sahibinin yahut talepte bulunan yerleşim yeri Cumhuriyet savcısı tarafından, her bir çekle ilgili olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilir (ÇK m.5/1).
Bu şekilde, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, elindeki bütün çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmekle yükümlüdür. Bu kişi adına yeni bir çek hesabı açılamaz. Diğer yandan, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren on gün içinde, düzenlemiş bulunduğu ve henüz karşılığı tahsil edilmemiş olan çekleri, düzenleme tarihlerini, miktarlarını ve varsa lehtarlarını da göstermek suretiyle, muhatap bankaya liste halinde vermekle yükümlüdür. Söz konusu bilgiler, Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına elektronik ortamda bildirilir. ÇKnunda “karşılıksızdır” işlemi nedeniyle, hakkında çek düzenleme ve çek açma yasağı kararı verilmiş olan kişi için her hangi bir hapis cezasına yer verilmemiştir. Ancak, örneğin; tacirin ticari işletmesiyle ilgili iş ve işlemlerinde, tacir olmayan kişinin çek defterini kullanarak çek düzenleyen ve düzenleten kişi gibi bazı fiillerden dolayı, hapis cezası ile cezalandırılmaktadır (ÇK m. 7). Bu durumda, ÇKnun “ekonomik suça ekonomik ceza verilir” ilkesine uygun olarak çağın gereklerine uygun hükümleri içerdiği açıktır. Her ne kadar önceden idari para cezası öngörülmüş ise de, sonradan yürürlükten kaldırılmıştır. Konunun tarihi süreç içinde geçirdiği safhalar, ekonomik ve ticari çevrelerin yakınmaları göz önüne alındığında, pek çok yasal düzenleme ve iptaller yaşandığı gözlenmektedir. Gerçekte, ekonomik ve ticari hayatın iyi durumda olduğu dönemlerde “karşılıksızdır” işlemine tabi çek sayısı azalmakta ve kötü olduğu dönemlerde ise, bu sayı artmaktadır.
Sorunun temelinde ekonomi bulunmaktadır. Öyleyse sorunun çözümünü sağlayacak aşağıda belirtilen bazı önerilerin dikkate alınması yerinde olacaktır:
1. Banka ya da finans kuruluşunun, her çek yaprağı için belli bir tutar ile sınırlı garanti sorumluluğu, çek yaprağı (defteri) verilmesinde ciddi bir araştırmayı gerektirecek seviyede öngörülmelidir.
2. Ekonomik suça ekonomik ceza ilkesini esas alan yaptırım ve anlayışa yer verilmelidir.
3. Borcu teminat altına alacak, diğer ticari araçlara yer verilmelidir. Özellikle, teminat amaçlı senetlerin kullanılmasında özendirici, kolaylaştırıcı, maliyet gerektirmeyen ve bilgilendirici usul ve önlemlere yer verilmelidir.
4. Barter, takas gibi araçların daha işler hale getirilmesi ve kurumsal bir yapıya kavuşturulması için yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi göz ardı edilmemelidir.
Kuşkusuz bu açıklamalar, beklentileri tam olarak karşılamaktan uzak bulunmaktadır. Ancak, sorunun çözümü yönünden ,bu konuda atılacak adımlar olacağı küçümsenemez.
Yürekten esenlikler ve en içten saygılarımızla