Çocukluğumda tütün üretimi; Trabzon’un ve Türkiye’nin oldukça önemli bir tarımsal ve ticari unsuru idi. Ben de üretimine çeşitli vesilelerle katılıyordum.
Zor bir üretimdi. Tüm aile çalışmaya katılıyordu. Buna rağmen elde edilen gelir, ailenin geçimine zor yetiyordu. Alternatif olarak fındık ve mısır üretilebiliyordu. Arazisinin durumuna göre, bazı çiftçilerimiz zorunlu olarak tütünü tercih ediyorlardı. Günümüzde ülkemizde üretimi ve ticareti giderek azalan tütün konusunu biraz daha detaylı inceleyelim. Tütün; yaprakları sigara üretiminde kullanılan bir yıllık otsu bir bitki.
Haziran-Ağustos ayları arasında pembemsi renkli çiçekler açan, yapışkan, özel kokulu ve acı lezzetli bir bitki. Ülkemiz için değil, tüm dünya için çok önemi olan bu ürünün tarihsel sürecine bir bakalım.
Amerikan Yerlileri (Kızılderililer), Avrupalılar kıtaya gelmeden önce tütün kullanmaktaydılar. İlk Avrupalı yerleşimciler tütün içmeyi Kızılderililer’den öğrenerek, tütünü daha sonra gittikçe popüler olacağı Avrupa›ya taşıdılar.
Amerikan Yerlileri (Kızılderililer) tütünü eğlence amacıyla değil, ayinlerinde ve ancak deneyimli şamanlarca, dini gerekçelerle kullanıyorlardı. Avrupalılar ise tütünü eğlence ve vakit geçirme amacıyla yaygınlaştırdılar.
Tütün aynı zamanda Amerika›nın güneyinin hızla sömürgeleşmesine yol açmıştır. Avrupalılar Amerika’ya geçirdikleri zenci kölelerle açtıkları alanlarda tütün ekimi yapmaya başladılar.
Tütünün Avrupa’ya gelişi 1500’lü yıllarda olmuş; Antiller’den İspanyol gemicileri vasıtasıyla İspanya’ya ve oradan Avrupa’ya yayılmıştır. Anadolu’ya ise Osmanlı İmparatorluğu zamanında (1605) Venedikli tüccarlar tarafından sokulmuş ve kullanışı kısa zamanda yaygınlaşmıştır. Tütün bitkisi; kurutulmuş yaprakların kıyılması veya sarılması sonucu kullanılacak hale gelir. Bunların yakılması ile ortaya çıkan dumanın içe çekilmesi veya özel işlem görmüş yapraklarının çiğnenmesi suretiyle kullanılır.
Tütün içme adeti; tütünün vatanı olan Amerika’da başlamıştır. Yerliler dini törenlerinde kokulu bitkilerle birlikte tütün yapraklarını tütsü olarak kullanmışlardır. Yerliler zamanla; bu bitkinin keyif verici etkisini fark etmişler ve adi kamış ve bambudan yapılmış bir borunun çatal kısmını burunlarına sokarak veya ağızdan üfleyerek dumanı içe çekmeye başlamışlardır. Böylece piponun en eski şekli ortaya çıkmıştır. Kristof Kolomb’un Amerika’yı keşfine kadar, Avrupa’nın tütünden ve tütün içme adetinden haberi olmamıştır. Tütün içme adeti, Amerika’yı keşfeden Portekizli ve İspanyol gemicilerin önce kendilerinin alışması ve daha sonra yanlarında diğer şehirlere götürmeleri sonucunda yaygınlaşmaya başlamıştır.
Dünyaya nasıl yayıldığını anlatmaya çalıştığımız tütün, nasıl üretiliyor? Tütün ekimi için tarla ilkbaharda dikime hazırlanır. Tohum önce fidanlıklara ekilir. Tütün fideliklerinin güneşli bir yerde düzenlenmesi lazımdır. Fide yastıklarında ot savaşı, sulama ve gübreleme iyi yapılmalıdır. Fideler 6 - 8 santim olduğu zaman; tarlalarda açılan yerlere (evleklere) dikilir. Dikim genellikle donlar geçtikten sonra Mayıs ayında yapılır. Ayrıca iyi ve kaliteli tütün elde etmek için çiçeklenmenin başlangıcında bitki üzerinde 10-15 yaprak kalacak şekilde düzeltilir. Tütün, 90 - 120 günde yetişir. Temmuz ayından itibaren hasat edilmeye başlanır. Hasat; el ile, günün erken saatlerinde yapılır. Kurutma genelde güneşte yapılır. Bu işlem bittikten sonra depolara, evin odalarına alınan yapraklar su serpilerek ıslatılır. Yumuşayan yapraklar ayrıldıktan sonra bastırılarak düzgünleştirilir. Daha sonra balyalanır ve alım noktalarına sevk edilir.
Özellikle çiftçilerimiz için çok önemli olan bu ürün ile ilgili yazmaya devam edeceğim.
