Bir gün bir dost meclisinde “siz dünyanın en özel yazarısınız” dediğimde çok mutlu olmuş, sebebini sorduğunda “25 yıl önceki yazılarıyla dünyada para kazanan tek yazarsınız” cevabını vermiştim. O da beni “Sayın Tayan yazarlıktan para mı kazanılır?” şeklinde yanıtlamıştı. Bugün 2 yıl önce yazdığımız yazıyı yeniden paylaşırken Çetin Altan’ı rahmetle anıyoruz.
Ya hiperenflasyon, ya deflasyon
Küresel kredi balonu sayesinde nakit para yaklaşık on yedi yıl değersizleşti. Bu süre zarfında ya nakit harcanmalıydı ya da bir yere yatırılmalıydı. Harcanması durumunda ekonomiler gelişmekte, yatırım yapılması durumunda varlık değerleri sürekli yükselmekteydi. Sözü edilen ekonomik iklim insanlık tarihi boyunca tecrübe edilmemiş bir ortamı bizlere sağladı. Küresel zenginlik artışındaki aşırılık öyle noktaya geldi ki; ABD’li zengin çocukları, Fransız zengin çocukları derken sonunda Gambiyalı zengin çocukların sosyal medya paylaşımlarını gördük hepimiz. Gelir artışı yapmak için sadece bir adım atılmasının yeterli olduğu global ekonomik ortam bizde de güven patlaması yaşanmasını sağladı. Yüz elli bin TL’ye aldığı konutu üç yüz bin TL ettiğine inanan insanımızın oturuşu bile değişti, daha kolay para harcar hale geldi. Üretim artışının çok üzerinde sanal olarak oluşturulan parasal genişlemeyle gerçekten kopuk değerler yaratıldı. Bugüne geldiğimizde varlık değerlerinin daha fazla yükselememesinden kaynaklı problemler yaşanıyor. Yukarı daha fazla gidebilse, bireyler borçlanarak balonu daha da şişirmek isteyecektir. Varlık değerlerindeki artışın durması hatta bazılarındaki geriye gidişin yaşanması on yedi yıllık ezberin bozulmasına ve şaşkınlığa neden olmuştur. Değerler artarken nasıl herkes memnunsa, değerler düşmeye başladığında çok can yanmaktadır. Bu durumu geçtiğimiz yıl içinde yaşamaya başladık. Bu noktadan sonra ne olabileceği hakkında alternatifleri ortaya koymak istiyoruz... Değerleri düşmekte olan ancak hala göreceli olarak ederinden fazla eden varlıkların geleceği ne olacak? Kağıt parçası haline gelen ve alım gücü sıfırlanan TL nereye gitmekte? Bugünkü tabloya bakarak ya varlık değerlerinin çakılması ya da TL’nin varlık değerlerini yakalaması ihtimal dahilinde olduğu söylenebilir.
Daha yalın bir ifadeyle bir ihtimal varlık değerleri deflasyon süreciyle değerlerini yitirecektir. Kredi balonunun sönümlenmesiyle piyasadaki para miktarına bağlı olarak düzeltme yaşanacaktır.
Diğer ihtimaldeyse varlık değerleri yerinde duracak kredi genişlemesi kadar piyasadaki para miktarı artarak aradaki fark kapanacaktır. Bunun anlamı çok yüksek enflasyon rakamlarına şahit olunmasıdır. Önümüzdeki dönemde varlık değerlerinin mi parayı, paranın mı varlık değerlerini yakalayacağına şahit olacağız.
Doğru tahmin yapan bu çok sarsıntılı süreci daha az hasarla atlatacaktır.
