Teorik olarak sistemin temel amacı kuvvete karşı bir sönümleyici “anti kuvvet” olmak. Bina kuvvet aldığında sistem tersi yönde salınım göstererek kuvvetten doğan kinetik enerjiyi sönümler.
Bu sistemin en iyi uygulamalarından birisi Taipei 101 binasında bulunuyor. 1999-2004 yılları arasında 500 milyon dolar bütçeyle yapılmış Tayvan’ın simgesi olan bu gökdelen 101 kattan oluşuyor ve 509 metre yüksekliği ile dünyanın en yüksek beşinci binası. Binanın 87. ve 91. katları arasında bulunan devasa top, 5,5 metre çapında olup tam olarak 730 ton ağırlığında. Bu kütleyi taşımak için 16 adet çelik kablo bulunuyor ve her birinin çapı 10 cm. Top 41 adet çelik plakadan oluşuyor ve alt tarafında bulunan 8 adet damper sayesinde deprem anında oluşan kuvvetleri absorbe ederek topa her yöne doğru 1,5 metre salınım imkânı veriyor. Bu sayede binanın salınım oranı %40 düşüş gösteriyor.
Sanıyorum 2010 yılları idi. İş için gitmiştim. Bu binayı görmek, gezmek kısmet oldu. İçerdeki camekanlardan topu görmüştüm. Tayvan, yemyeşil, çok düzenli ve sistemli bir ada ülkesi. Tanıştığım iş adamı, devletlerinin teşvik ve vergi kozlarını kullanarak sanayide yönlendirme sağladığını anlatmıştı. Bu sayede iş kolları belirli yörelerde, ihtiyaca uygun çeşitlenmiş, gruplanmış ve maliyet avantajları sağlanmıştı. İhraç ürünleri her aşamada kontrol altında idi. Her isteyen müşteri buldum diye ihracat yapamıyordu. Devlete bağlı birimlerin zaman zaman kalite denetimi yaptığı söylendi. Ve ihraç ürünleri en az Güney Kore imalatı kadar kaliteli idi.
Adanın yüz ölçümü 35.801 km2. Konya’dan küçük. Bugünkü nüfusu 23,5 milyon. 1624-1662 yılları arası Hollanda kolonisi ve akabinde Çin’e bağlanmış. Çin-Japon savaşı ardından 1895-1945 arası Japon kolonisi kalmış. 1945 yılında sona eren ikinci dünya savaşı ardından Çin’e iade edilmiş. İlgilenenlere Tayvan tarihini incelemelerini tavsiye ederek, oldukça karışık siyasi gelişmeler sonrası ilk kez 1975 yılında Tayvan’da demokratikleşme süreci başlamış, ilk kez 1996 yılında bir başkan seçimle iş başına gelmiş ve süreç bugüne kadar sürmüş. Yıllık ihracatı 336, ithalatı ise 286 milyar dolar. Her yıl 50 milyar dolar dış ticaret fazlası var.
Özetle bugün Tayvan bağımsız bir ülkeyim derken, Çin kendi parçası olduğunu söylüyor. Dünya’da ise Çin’in parçasıdır diyen 23 küçük ülke dışında ülkeler Tayvan’ın bağımsızlığı yanında ancak konsolosluk yerine yarı resmi dernek benzeri kurumlarla temsilcilikler oluşturmuşlar. Tayvan çeşitli uluslararası organizasyonlara Chinese Taipei adıyla katılıyor. Dünya ekonomisi için TSMC isimli Tayvan şirketi önemli bir ayrıntı. Dünyada üretilen bilgisayar, telefon ve benzeri elektronik cihaz çiplerinin yarıdan fazlasını tek başına üretiyor. Ve Amerikan başkanı Biden, ABD’nin Tayvan’ı askeri olarak savunup savunmayacağı sorusuna “evet” diye cevap verdi. Bu nedenle ortalık karışık ve Tayvan boğazında savaş gemileri cirit atıyor. Bilindiği gibi Güney Kore’nin kuzey batısındaki Pyaongtaek kentinde kimilerine göre 40 bin kimilerine göre 100 bin Amerikalının yaşadığı bir Amerikan üssü bulunuyor.
Ve dünya olası bir Amerika-Çin sıcak çatışması ihtimaline odaklanmış durumda. Biz bu durumdan nasıl etkileniriz? Bir planımız ya da hazırlığımız olduğunu sanmıyorum. Henüz depremlere hazırlanamadık. O kadar uzağı göremeyiz, zaten derdimiz başka denebilir. Ancak olursa can kayıplarının yüksekliği yanında, dünya ekonomisinin en az yüzde 60’ı alt üst olacaktır, bu çok açık. Pek çok güç dengesi de değişebilir. Mayıs 2022 Ticaret Bakanlığı verilerine göre, Türkiye’nin en fazla ithalat yaptığı ülke Rusya, ikinci ülke ise Çin.
Rusya-Ukrayna çatışması henüz bitmemiş olsa da dünyanın bu çok önemli olayı çiziklerle atlattığını söylemek mümkün. Bu kez problem daha büyük. Keşke dünyanın da adalet ve güvence sağlayan bir Denge Topu olsa.
