Rusya - Ukrayna Savaşı’nın ardından pek çok ürüne zam geldi. Ayçiçek yağı gibi, stok sorunu yaşanan şekere %50 oranında zam uygulandı. Stok sorununun aşılmasının sonrasında fiyatların gerilemesi beklenmekte. Geçen sene içerisinde 50 kiloluk şeker paketleri ortalama 200 TL civarında satışa sunulurken, 2022 başlarında fiyat 450 liraya ulaştı. Özel firmalarda ise 650 TL’ye kadar yükseldi. Ayrıca, şeker satışı yapmakta olan özel fabrikaların “Bir ay sonra sanayiye satışı durduracağız” ifadelerini kullanması da paniği arttırdı. Devletin kuruluşu Türkşeker, şeker fiyatlarına azami %67 zam yapınca Tarım Kredi için 390 TL’den verdiği 50 kilogramlık kristal şeker fiyatı 650 TL’ye yükselmiş oldu. Diğer müşterileri için ise, aynı 50 kilogramlık şeker çuval fiyatını 500 TL’den 750 TL’ye yükseltti.
Türkşeker Haziran sonundan itibaren geçerli olmak üzere Tarım Kredi’ye KDV hariç 13 TL/kg, diğer müşteriler için ise 15 TL/kg’lık bir fiyat uygulamaya başladı. Böylece son bir yılda şekerin kilosu 6,5 TL’den 24 TL’ye, çuvalı yaklaşık 220-250 TL’den 1.100 TL’ye yükselmiş oldu. Bu fiyat artışlarını aşağı çekmek için devlet 400 bin ton kamış veya şeker pancarı ithalatından vergi alınmaması kararı aldı.
Ülkemizde tüketiciler, bu çok hızlı şeker fiyatı artışlarından şikâyet ederken, şeker pancarı çiftçileri ise 2018’de devlet fabrikalarının özelleştirilmesi ile birlikte şeker pancarı üretmenin her geçen yıl giderek zorlaştığını söylüyorlar.
Özel sektöre ait şeker fabrikalarının, Türkşeker’e ait kamu fabrikalarına göre çok daha yüksek fiyatlarla şeker sattığı bir gerçek. Ticaret Bakanlığı şeker fiyatlarında yaşanan artış ve adil rekabeti bozan faaliyetler sebebiyle şeker fabrikalarında inceleme başlatıldığını duyurdu. Serbest piyasa koşulları içerisinde tüm tedbirlerin alınacağını açıkladı. Tarım ve Orman Bakanlığı ise “Şeker üreticisi firmalara gerekli uyarıların yapıldığını” ve bazı firmaların fiyatları kısmen indirdiğini belirtti.
2021-2022 döneminde toplam 2,6 milyon ton şekerin 1,6 milyon tonu özel sektör, 1 milyon tonu ise kamu fabrikaları tarafından üretildi. Ancak özel şirketlere ait şeker fabrikaları ve Türkşeker’e ait kamu fabrikalarının şeker fiyatları arasında ciddi farklar var. Bilindiği gibi Türkiye’de 18 adet özel sektör, 15 adet de kamu olmak üzere toplam 33 şeker fabrikası bulunuyor. 2018 yılında başlayan süreçte, son 4 yılda kamuya ait 11 şeker fabrikası özelleştirildi. Uzmanların ifadesine göre, bu özelleştirmelerin sektörde ikili fiyat sistemine sebep olacağı ve halkın uygun fiyatlı şekere ulaşmasını engelleyeceği zaten biliniyordu.
Çiftçilere ve uzmanlara göre özel şeker fabrikaları sadece yüksek fiyatlandırmalarıyla değil son 4 yılda şeker pancarı çiftçilerini üretimden uzaklaştıran politikalar uygulamakla da eleştiriliyor. Örneğin Yozgat Yerköy çiftçisi 1960’lı yıllardan bu yana yılda 150-200.000 ton gibi yüksek bir kapasitede pancar üretip Çorum Şeker Fabrikası’na satarken, fabrika özelleştikten sonra pancar üretimi her geçen gün azalmaya başladı. Geçen yıl Yerköylü çiftçilerin toplam 160.000 ton şeker pancarı üretimi taahhüdü yapmasına rağmen bu yıl çiftçilerin ekim taahhüdü 90.000 tonda kalmış. Bu arada şeker pancarı üretiminden vazgeçen ciddi bir çiftçi kesim de var.
Bu yıl çiftçiden şeker pancarı alım fiyatı önceki yıllara göre 9 ay önce açıklandı. Ton fiyatı %90 zam ile 875 TL olarak belirlendi.
Peki çiftçiyi üretimden uzaklaştıran sebepler nelerdir?
Çiftçiler giderek artan maliyetleri nedeniyle “Her 10 ton pancarın 6 tonu maliyet, 4 tonu kâr” şeklinde bir hesaplama yapıyor. Fabrikalar özelleştikten sonra fire oranları yükseldi, şeker oranları düşük olarak çıkıyor. (Analizlere göre).
Şeker konusunda aslında çok daha fazla şey yazmak mümkün. Bu sektörü ele alırken çok derin bir mevzunun içine girdiğimi biliyordum ama inanın inceledikçe şaşkınlığım arttı. İleride bu konuyu tekrar diğer ayrıntılarıyla sizlere sunmaya çalışacağım.
Ağzınızın tadının bozulmamasını diliyorum.
