Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Atatürk, genç Türkiye'de çok sayıda devrim gerçekleştirdi.
Eğitim bunların başında geliyordu. Çünkü çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak için her alanda iyi eğitim almış, nitelikli bir nüfusa ihtiyaç vardı. Ancak Cumhuriyet kurulduğunda nüfusun yaklaşık yüzde 10'u okur yazardı.
Kurtuluş Savaşı sürerken Maarif Kongresi’ni toplayan Ulu Önder, eğitime verdiği önemin her fırsatta altını çizdi. “Toplumumuzu gerçeğe ve mutluluğa eriştirmek için iki orduya gerek vardır. Biri, vatanını kurtaran asker ordusu; diğeri, ulusun geleceğini yoğuran irfan ordusu.” sözleri bunun en güzel kanıtıdır.
Eğitimde devrim niteliğindeki adımlardan öne çıkanlar şöyle:
1) Maarif Kongresi (Milli Eğitim Kongresi)
Kurtuluş Savaşı'nın en sıkıntılı günlerinde, Atatürk; 16 Temmuz 1921'de Ankara'da Maarif Kongresi’ni topladı. Kongrede; mevcut okul, öğrenci ve öğretmen sayısıyla ilgili istatistiki bilgiler, okulların durumu, yabancı ve özel okulların kapatılması, ilköğretim modelinin değiştirilmesi, yöreye ve ihtiyaca göre eğitim sisteminin belirlenmesi, ilköğretimin beş yıla çıkarılması yönünde kararlar alındı.
2) Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği) (3 Mart 1924)
Eğitimin temel kanunu kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu’yla medreseler kaldırıldı ve bütün okullar Maarif Vekâletine (Milli Eğitim Bakanlığı) bağlandı. Böylece eğitim kurumlarının bir çatı altında toplanması ve eğitime milli bir nitelik kazanması sağlandı.
3) Maarif Teşkilatı Kanunu (2 Mart 1926)
Bu kanunla eğitim sistemi milli olacak şekilde, ilk ve ortaöğretim programları belirlendi. Eğitim hizmetleri çağdaş hâle getirildi. Okul açılması bakanlığın iznine bağlandı. Bundan sonra eğitimi yaygınlaştırmak amacıyla hızlı bir şekilde ülke genelinde ilkokul, ortaokul, lise ve yüksekokullar, meslek okulları açıldı. İlkokul zorunlu hale getirildi.
4) Türk Harflerinin Kabulü (1 Kasım 1928)
Atatürk, Türk toplumunun eğitim düzeyini yükseltmek istiyordu. Bu isteğinin ancak Türk diline uygun Latin harfleri ile mümkün olabileceğini düşünüyordu. Bu nedenle Arap harflerinin Türkçe'ye uyarlandığı alfabe sistemine geçilmesi kararı alındı. 1 Kasım 1928'de Türkiye Büyük Millet Meclisi yeni Türk harflerini kabul etti. Aynı yıl yapılan diğer bir değişiklikle de milletlerarası rakamlar kabul edildi.
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan “Geçmişten Günümüze Sayılarla Eğitim 1923 – 2023” isimli çalışmada çıkan veriler şöyle:
-1923-2003 döneminde 343.194 olan derslik sayısı, 2023'te 613.785'e yükseldi.
-1923/1924 eğitim öğretim yılında toplam 5.133 okul bulunurken, Cumhuriyetin 100. yılında 74.549'a ulaştı.
-1923/1924 eğitim yılında toplam 361.514 öğrencinin bulunduğu Türkiye'de 2023/2024 eğitim ve öğretim yılında öğrenci sayısı 19 milyon 126 bin oldu.
-Cumhuriyet’in ilk yılında toplam 12 bin 266 öğretmen görev yaparken, Cumhuriyet’in 100. yılında yaklaşık 93 kat artışla 1 milyon 146 bine yükseldi.
-İlköğretimde okullaşma oranı 1927'de yüzde 23 iken, 2023'te yüzde 95'e yükseldi.
- 1933'te çıkarılan yasa ile TBMM, Darülfünun ve ona bağlı bütün kurumları kadro ve örgütleri ile birlikte iptal ederek yeni bir üniversite kurulmasını kabul etti. İstanbul Üniversitesi, 1 Ağustos 1933'te yeni yapısı ile açıldı.
Cumhuriyetimizin 101. yılında, başta Atatürk olmak üzere, eğitim öğretim için katkıda bulunanlara şükranlarımı sunuyorum. Yaşasın Cumhuriyetimiz…
