Miras bırakanın ölümünden sonra hüküm ve sonuçlarını doğuran ve miras bırakanın tereke üzerindeki iradesini içeren hukuki işlem niteliğindeki hukuki işlemler ölüme bağlı tasarruflar olarak ifade edilmektedir.
Ölüme bağlı tasarruflara ilişkin düzenlemeler, Türk Medeni Kanununda düzenlenmiştir (m. 502 vd.). Ölüme bağlı tasarruflar iki ayrı türe ayrılmaktadır (TMK m.514 ve devamı).
Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflar Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflar, vasiyetname ve miras sözleşmesidir (TMK m. 531 vd.).
Maddi (İçerik) bakımından) ölüme bağlı tasarruflar
anlamda ölüme bağlı tasarruflar; koşul ve yüklemeler, mirasçı atama, belirli mal bırakma, yedek ve art mirasçı atama, vakıf kurma, vasiyeti yerine getirme görevlisi atama, mirastan feragat, mirasçılıktan çıkarmaya ilişkin hukuki işlemlerdir (TMK m.514 vd.). Ölüme bağlı tasarruflar, istenilen hukuki sonucun gerçekleştirilmesi amacıyla yapılan irade açıklamalarını içeren hukuki işlemlerdir. Bu işlemler için hem kurucu unsurların hem de geçerlilik ve etkinlik unsurlarının bulunması gerekir. Bu unsurların eksikliği halinde, söz konusu hukuki işlem hükümsüz yani, geçersiz olur. Ölüme bağlı tasarruflarda hükümsüzlük; yokluk, kesin hükümsüzlük ve iptal edilebilirlik olarak alt ayırımlar tabi tutulabilir. Bununla beraber, ölüme bağlı tasarruflar, hukuki işlemi yapan kişinin söz konusu hukuki işlemlerin gerçekleşmesinden sonra ölmesi sebebiyle, tasarrufun ayakta tutulması amacıyla genellikle iptal terimi kullanılmaktadır. Ölüme bağlı tasarrufun kurucu unsuru, miras bırakanın iradesi olup, bunun bulunmaması halinde yokluk yaptırımı uygulama görür. Örneğin; miras bırakanın imzasının bulunmadığı bir vasiyetname yoklukla maluldür. Hukuka ve ahlaka aykırılık gibi kesin hükümsüzlük sebeplerinin bulunması halinde, ölüme bağlı tasarrufların iptali söz konusu olur (TMK m. 27, 557). Vasiyetnamenin düzenlenmesinde; murisin tasarruf ehliyetine sahip olmaması, iradesinin sakat olması, yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama olması ya da içeriğinde yer alan koşul veya yüklemelerin hukuka veya ahlâka aykırı olması veya kanunda öngörülen şekillere uyulmaması hallerinde ise, iptali yaptırımı uygulanır (TMK m. –8,9,13,27,30,31,32,36,37,38,503,557/I) Muvazaa, zihni kayıt veya latife beyanının söz konusu hallerde ise, vasiyetname kesin hükümsüzlük yaptırımına tabi olur.
Miras sözleşmesi, resmi vasiyetname şeklinde düzenlenir (TMK m.545). Vasiyetname; resmî vasiyetname, el yazılı vasiyetname veya sözlü vasiyetname olarak üç ayrı şekilde düzenlenebilir (TMK m. 531 vd.).
Resmi vasiyetname, iki tanık huzurunda, resmî memur tarafından düzenlenir; miras bırakana okutulur veya okunur; miras bırakan, resmi memur ve tanıklar tarafından imzalanır (TMK m.532-535). El yazılı vasiyetnamenin tamamen miras bırakanın el yazısıyla yazılmış olması, tarihinin belirtilmesi ve miras bırakanın imzasının bulunması zorunludur (TMK m.538). Sözlü vasiyetname, resmi veya el yazılı vasiyetname düzenlenmesini engelleyen olağanüstü bir durumun bulunması halinde, iki tanık tarafından miras bırakanın dinlenmiş olması, tanıklardan birinin vasiyetnameyi derhal, açık tarih belirterek bu durumu yazılı hale getirmesi ve vasiyetnamenin de iki tanık tarafından imzalanması veya tanıkların vakit kaybetmeksizin görevli mahkemeye başvurarak tutanak tutturması gerekir (TMK m.539-540). Vasiyetnamenin yukarıda belirtilen şekil kurallarına uyulmadan düzenlenmesi halinde, iptali davası açılabilir (TBK m.557). İptal davası, ölüme bağlı tasarrufun iptal edilmesinde hukuki yararı olan mirasçı veya vasiyet alacaklısı tarafından, lehine vasiyet edilen kimse aleyhine açılabilir (TMK m.558).
Çalışmalarınızda başarı, aile hayatınızda esenlik ve mutluluklar diler, en içten saygılarımı sunarım.
